Συνέντευξη του Ρέι Χάντσον για την χωρική διάσταση της κρίσης

Ο Ρέι Χάντσον,  γεωγράφος, καθηγητής στο  πανεπιστήμιο του  Ντάραμ ήταν προσκεκλημένος του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς και μίλησε μαζί με τον Κωστή Χατζημιχάλη, ομότιμο καθηγητή του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου στην εκδήλωση «Γεωγραφική Άνιση Ανάπτυξη και Κρίση στην Ευρώπη», το Σάββατο 16 Μαΐου, στις 7 μ.μ. στην αίθουσα τελετών του κτηρίου Αβέρωφ στο Κάτω Πολυτεχνείο.

Τη συνέντευξη πήραν η Αιμιλία Κουκούμα και ο Σωτήρης Κοσκολέτος

Η κρίση φαίνεται να φέρνει τη χωρική διάσταση στο προσκήνιο: από την κρίση των ενυπόθηκων δανείων στις ΗΠΑ, στη διαδικασία οικονομικής «εξυγίανσης» γίνεται αντιληπτή η ανάδυση νέων γεωγραφιών. Πιστεύετε ότι έχουμε πια συνειδητοποιήσει ότι ο χώρος είναι ένα σημείο κλειδί για την κατανόηση του καπιταλισμού;

Τις τελευταίες δεκαετίες, όντως υπήρξε ένα μεγαλύτερο ενδιαφέρον και μια όλο και μεγαλύτερη αναγνώριση της σπουδαιότητας του χώρου στις κοινωνικές επιστήμες, ειδικά για τις χωρικές διαφοροποιήσεις και αντιθέσεις, τη σημασία του τόπου και τις διαφορετικές κλίμακες από το παγκόσμιο στο τοπικό, με τις προσεγγίσεις αυτές να ανατρέχουν στα θεμελιακά κείμενα του Μαρξ και του Λένιν. Το γεγονός αυτό σημαίνει και ότι το ενδιαφέρον πολλών γεωγράφων για τις υλικές και συμβολικές ιδιότητες του χώρου έχει λάβει μια πιο κεντρική θέση στη συζήτηση για τον τρόπο ανάπτυξης και λειτουργίας των καπιταλιστικών οικονομιών και κοινωνιών. Συνεπώς, μπορούμε όντως να πούμε ότι υπάρχει πλέον μεγαλύτερη αναγνώριση της σημασίας του χώρου ως βασικής πτυχής των καπιταλιστικών οικονομιών και κοινωνιών.

Σε ένα από τα έργα σας έχετε αναπτύξει την έννοια της Διαιρεμένης Βρετανίας, μιλώντας για το Ηνωμένο Βασίλειο της δεκαετίας του ’80 και το θατσερισμό, η οποία φαίνεται να αποκτά μια νέα επικαιρότητα στο πλαίσιο της κρίσης της περιφέρειας της ευρωζώνης. Πώς επηρεάζει η διαδικασία της οικονομικής «εξυγίανσης» τη σχέση μεταξύ τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης στην κατεύθυνση της όξυνσης των υφιστάμενων περιφερειακών ανισοτήτων και την έκρηξη της κοινωνικής δυσαρέσκειας;

Οι διαιρέσεις στο Ηνωμένο Βασίλειο εκείνης της εποχής – διαιρέσεις μεταξύ Βορρά και Νότου, μεταξύ αστικών και αγροτικών περιοχών, μεταξύ των κέντρων των πόλεων και των προαστίων οξύνθηκαν ως αποτέλεσμα της πολιτικής οικονομίας του θατσερισμού. Αποτελεί θέμα συζήτησης κατά πόσο επρόκειτο για εμπρόθετες ή ακούσιες επιπτώσεις της πολιτικής αυτής, αλλά το κρίσιμο είναι ότι κατά τη θατσερική εποχή οι χωροκοινωνικές αντιθέσεις και ανισότητες στο Ηνωμένο Βασίλειο έφτασαν στο επίπεδο της Βικτοριανής εποχής. Στο βαθμό που η κρίση στην ευρωζώνη και η πολιτική απάντηση σε αυτή αντανακλούν τις νεοφιλελεύθερες αντιλήψεις που χαρακτήρισαν το θατσερισμό δεν πρέπει να μας εκπλήσσει η όξυνση των χωροκοινωνικών ανισοτήτων στην Ευρωζώνη.

Παρά τις διαφοροποιήσεις που υπάρχουν σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, έχοντας στο μυαλό την ενότητα του νεοφιλελεύθερου σχεδίου μπορούμε να αναγνωρίσουμε κοινά προβλήματα μεταξύ των ευρωπαϊκών περιφερειών;

Ναι, μπορούμε να δούμε κάποιες ομοιότητες μεταξύ των διάφορων περιφερειών της ΕΕ. Για παράδειγμα, κάποιες από τις «παλιές» βιομηχανικές περιοχές που αποτέλεσαν κέντρα βιομηχανικής ανάπτυξης στα διάφορα κράτη, τώρα παρουσιάζουν παρόμοια προβλήματα – υψηλή ανεργία, επιλεκτική μετανάστευση και υποβάθμιση της υγείας. Οι περιφερειακές αγροτικές περιοχές μπορεί να παρουσιάζουν αντίστοιχα προβλήματα, για διαφορετικούς όμως λόγους. Αντίστοιχα, παρατηρούμε παρόμοιες πολιτικές αντιμετώπισης σε τέτοια προβλήματα – για παράδειγμα τον ανταγωνισμό για την προσέλκυση βιομηχανικών επενδύσεων σε «νέους» κλάδους, ή την τουριστική ανάπτυξη ως μέσου ανάπτυξης και αύξησης της απασχόλησης.

Ο νέος λόγος περί υπερπεριφερειών, δημιουργικών περιφερειών και η συζήτηση για τη δημιουργία διαπεριφερειακών δικτύων πώς συνδέεται με τη νεοφιλελεύθερη διαχείριση της κρίσης;

Σε κάποιο βαθμό είναι αυτό που λέμε παλιό κρασί σε νέο μπουκάλι. Για παράδειγμα, γίνεται μεγάλη συζήτηση για τη λεγόμενη οικονομία της γνώσης –όμως μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι η οικονομία βασίστηκε ποτέ στην άγνοια; Και βέβαια ο τύπος της γνώσης που χρειάζεται για την υποστήριξη των διάφορων οικονομικών δραστηριοτήτων έχει μεταβληθεί, αλλά αυτό είναι μια άλλη μεγάλη συζήτηση. Αναμφίβολα, το κεφάλαιο συγκεντρώνεται όλο και περισσότερο σε όλο και λιγότερες περιφέρειες, συχνά σε μεγάλα αστικά κέντρα και ως αποτέλεσμα, οι χωρικές ανισότητες έχουν ενταθεί.

Φαίνεται ότι λίγο πολύ όλοι αναγνωρίζουν πως το ευρωπαϊκό μοντέλο όπως το γνωρίσαμε έχει φτάσει στο τέλος του, όμως την ίδια στιγμή δεν μοιάζει βέβαιο πώς θα μοιάζει ο ευρωπαϊκός χώρος που θα προκύψει. Μπορεί σε αυτή την περίοδο κρίσης –ειδικά τώρα μετά τις ελληνικές εκλογές και την άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ- να προκύψει αλλαγή παραδείγματος ως προς την παραγωγή του ευρωπαϊκού χώρου;

Κάτι τέτοιο είναι δύσκολο να απαντηθεί. Όπως είχε υποστηρίξει ο Ράιμον Ουίλιαμς πολλά χρόνια πριν –αν και σε διαφορετικό πλαίσιο- προκύπτουν σημαντικά προβλήματα όταν επιχειρούμε να γενικεύσουμε την επίδραση πολιτικών σχεδίων που αναδύονται σε διαφορετικούς τόπους και εποχές. Έτσι, για παράδειγμα, ενώ υπάρχουν διάφορες τοπικές πρωτοβουλίες σε επίπεδο ΕΕ που επιδιώκουν να δώσουν εναλλακτικές στις τοπικές οικονομίες, τείνουν τελικά να περιορίζονται στα τοπικά τους όρια. Αντίστοιχα, ένα κίνημα που ξεκινά από μια χώρα, όπως ο ΣΥΡΙΖΑ θα αντιμετωπίσει πραγματικές δυσκολίες στο άνοιγμά του σε έναν ευρύτερο χώρο, παρά το ότι η άνοδος του Podemos στην Ισπανία, μπορεί να δίνει κάποιες δυνατότητες. Ωστόσο, δεν είμαι αισιόδοξος ως προς τις γενικότερες προοπτικές.

Κατά την άποψή σου, σε ποιο πλαίσιο μπορεί το περιεχόμενο της ενδογενούς τοπικής ανάπτυξης να μετασχηματιστεί, έτσι ώστε να αντιστρέψει τη γενική τάση του κεφαλαίου στη διαμόρφωση νέων χωρικών διαιρέσεων;

Σε συνέχεια της προηγούμενης απάντησής μου, πιστεύω ότι είναι εφικτή η ανάπτυξη εναλλακτικών σε τοπικό επίπεδο, στη βάση διαφορετικών κοινωνικών σχέσεων από τις κυρίαρχες, με έμφαση στην ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών και της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας, αντί του ανταγωνισμού και της κεφαλαιακής συσσώρευσης. Όμως, το κρίσιμο είναι ότι τελικά αυτές θα παραμείνουν τοπικές. Σε αυτή τη βάση, θεωρώ ότι είναι σημαντικό αυτές οι πρωτοβουλίες να αναπτυχθούν, ώστε να καταδειχθεί ότι υπάρχουν εναλλακτικές και ότι αυτές είναι εφικτές.

Πώς μπορούν τα κοινωνικά κινήματα που αναπτύσσονται σε όλη την Ευρώπη να διαμορφώσουν ένα νέο πλαίσιο για τις περιφερειακές σπουδές με στόχο την αποφυγή της υπαγωγής τους σε διαχειριστικό εργαλείο που στρέφεται γύρω από αμφιλεγόμενες έννοιες, όπως η ανταγωνιστικότητα, η τεχνολογική καινοτομία και η οικονομική μεγέθυνση;

Η πρόκληση συνίσταται στο πώς μπορεί να αναδιαμορφωθεί αυτή η συζήτηση, ώστε να ανταποκριθεί στις κοινωνικές ανάγκες, δίνοντας έμφαση στο πώς οι τοπικές πρωτοβουλίες θα βοηθήσουν στο να πάμε ένα βήμα πιο μπροστά, βασιζόμενοι στην πολυμορφία των κοινωνικών σχέσεων και των κοινωνικών κινημάτων. Κάτι τέτοιο μπορεί τουλάχιστον να δείξει ότι υπάρχουν εναλλακτικά μοντέλα ανάπτυξης και χώροι ανάπτυξης που αντιστέκονται και αποτελούν εναλλακτικές στην κυρίαρχη καπιταλιστική οικονομία που καθοδηγείται από την ανταγωνιστικότητα και την κερδοφορία. Ξανά και εδώ, το σημαντικό είναι να φανεί ότι υπάρχουν εναλλακτικές και είναι εφικτές.

Πηγή : Red Notebook