Πράσινη Πόλη: Διακοπές για όλους, διακοπές όλο το έτος

Η «Πράσινη Πόλη», την οποία είχαν οραματιστεί σοβιετικοί αρχιτέκτονες και πολεοδόμοι στη δεκαετία του ’20, επιβεβαιώνει τη δυναμική της ουτοπίας.

ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΤΖΙΑΝΤΖΗ

Η Πράσινη Πόλη θα μπορούσε να φιλοξενήσει 100.000 ανθρώπους ταυτόχρονα και αυτό σήμαινε ότι κάθε δεκαπενθήμερο ολόκληρος ο πληθυσμός της Μόσχας θα περνούσε μία ημέρα εκεί, καθώς τότε ο πληθυσμός της σοβιετικής πρωτεύουσας δεν ξεπερνούσε τους 1,5 εκατ. κατοίκους

Το φιλόδοξο σχέδιο για την Πράσινη Πόλη δεν εφαρμόστηκε ποτέ καθώς οι σοβιετικές αρχές έκριναν ότι ήταν πολύ δαπανηρό και μη ρεαλιστικό. Ανήκει πλέον στις μεγάλες πολεοδομικές ουτοπίες, όπως και το όραμα για τη «γραμμική πόλη» που είχε διατυπωθεί την ίδια περίοδο

Στα πρώτα φλογισμένα χρόνια μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση, που φέτος τιμούμε την 100ή επέτειό της, ένας δημιουργικός πυρετός φλόγιζε ολόκληρη την κοινωνία. Στο πεδίο της τέχνης εκδηλώθηκαν πρωτοποριακές αναζητήσεις στη ζωγραφική, τον κινηματογράφο, το θέατρο, τις γραφικές τέχνες. Η αρχιτεκτονική και η πολεοδομία δεν θα μπορούσαν να μείνουν ανεπηρέαστες και μια από τις εκφράσεις τους ήταν το σχέδιο για ένα δίκτυο «πράσινων πόλεων» που θα απλωνόταν σε όλη την επικράτεια της Σοβιετικής Ένωσης. Δεν θα ήταν απλώς οι πόλεις των διακοπών, αλλά οι τόποι όπου όλοι οι εργαζόμενοι θα έπαιρναν μια ανάσα και μάλιστα σε όλη τη διάρκεια του έτους.

Στα τέλη της δεκαετίας του ’20, στο περιοδικό Σύγχρονη Αρχιτεκτονική, δημοσιεύτηκε το σχέδιο μιας ομάδας αρχιτεκτόνων και πολεοδόμων για την «πράσινη πόλη» που θα χτιζόταν λίγα χιλιόμετρα έξω από τη Μόσχα. Η λειτουργία της πράσινης πόλης συνδεόταν στενά με την κατάργηση της κυριακάτικης αργίας. Στηριγμένοι στη διαπίστωση ότι την πέμπτη κατά σειρά εργάσιμη ημέρα ο εργαζόμενος, στο πλαίσιο του πολύ απαιτητικού Πενταετούς Σχεδίου, ήταν εξαντλημένος, πρότειναν τον εργάσιμο κύκλο των τεσσάρων ημερών ενώ το επόμενο 24ωρο θα ήταν ημέρα ανάπαυσης. Η Πράσινη Πόλη θα μπορούσε να φιλοξενήσει 100.000 ανθρώπους ταυτόχρονα και αυτό σήμαινε ότι κάθε δεκαπενθήμερο ολόκληρος ο πληθυσμός της Μόσχας θα περνούσε μία ημέρα εκεί, καθώς τότε ο πληθυσμός της σοβιετικής πρωτεύουσας δεν ξεπερνούσε τους 1,5 εκατ. κατοίκους. Εισηγητές του σχεδίου για τις Πράσινες Πόλεις ήταν ο Μοϊσέι Γκίνζμπουργκ, ο Νικολάι Λεντόφσκι και ο Κοντανστίν Μελνικόφ, κορυφαίοι εκπρόσωποι του σοβιετικού μοντερνισμού.

Στις σημειώσεις του ο διάσημος (τότε όπως και σήμερα) γαλλοελβετός αρχιτέκτονας Λε Κορμπιζιέ, που το 1928 είχε ταξιδέψει στη Μόσχα και είχε γίνει δεκτός εκεί με κάθε τιμή, παραθέτει πολλά στοιχεία για την Πράσινη Πόλη: «Η νιότη κυριαρχεί σ’ αυτά τα πολεοδομικά σχέδια. Αυτό ξαφνιάζει εμάς τους Παριζιάνους που μας συντρίβει ο πανίσχυρος ακαδημαϊσμός… Στην ΕΣΣΔ η Κυριακή έχει ξεπεραστεί και έχει εισαχθεί η ανάπαυση της πέμπτης μέρας. Αυτή η περίοδος ανάπαυσης έρχεται κυκλικά, καθώς κάθε ημέρα του έτους, το ένα πέμπτο του πληθυσμού της ΕΣΣΔ ξεκουράζεται. […] Επομένως ήταν απαραίτητο να δημιουργηθούν οι Πράσινες Πόλεις για την ανάπαυση της πέμπτης ημέρας. Ιδού το πρόγραμμα για την Πράσινη Πόλη της Μόσχας: Η έκτασή της θα είναι 12Χ15 χιλιόμετρα και το ύψος των κτιρίων θα κυμαίνεται από 160 έως 240 μέτρα. Θα έχει πυκνά δάση κωνοφόρων με αγρούς και βοσκοτόπια ανάμεσά τους. Θα τη διατρέχουν μικρά ποτάμια και με ένα φράγμα θα σχηματίζεται μια λίμνη που θα χρησιμοποιείται για αθλήματα. Η Πράσινη Πόλη της Μόσχας θα λειτουργεί σαν ένα τεράστιο ξενοδοχείο […]. Το αρχιτεκτονικό πρόβλημα ήταν να δημιουργηθούν μονάδες ανάπαυσης για ένα άτομο ή μια οικογένεια, να ενοποιηθούν αυτές οι ομάδες σε κτίρια και να κατανεμηθούν με έξυπνο τρόπο μέσα στην πόλη».

Οι μονάδες κατοικίας δεν θα είχαν δική τους κουζίνα, αλλά οι ένοικοι θα χρησιμοποιούσαν τις κοινόχρηστες εγκαταστάσεις ενώ πολλές αίθουσες θα λειτουργούσαν σαν ξενώνες για πολλά άτομα. Τα μικρά παιδιά θα έμεναν μαζί με τους γονείς τους, αλλά οι έφηβοι και οι νέοι θα μπορούσαν να μείνουν σε ξεχωριστά συγκροτήματα. Σκοπός των Πράσινων Πόλεων δεν ήταν μόνο η ξεκούραση των εργαζομένων, αλλά η καλλιέργεια του συλλογικού πνεύματος. Μια μεγάλη φάρμα, οργανωμένη σύμφωνα με τις αρχές του κολεκτιβισμού, θα τροφοδοτούσε την Πράσινη Πόλη με αγροτικά προϊόντα. Οι ένοικοι θα χωρίζονταν ανάλογα με την ηλικία, με διαφορετικά ψυχαγωγικά προγράμματα για κάθε ηλικιακή ομάδα. Επιπλέον στην πόλη αυτή θα έκαναν τις διακοπές τους, από 15 ημέρες έως ένα μήνα, κρατικοί αξιωματούχοι και εργαζόμενοι.

Το φιλόδοξο σχέδιο για την Πράσινη Πόλη δεν εφαρμόστηκε ποτέ καθώς οι σοβιετικές αρχές έκριναν ότι ήταν πολύ δαπανηρό και μη ρεαλιστικό. Ανήκει πλέον στις μεγάλες πολεοδομικές ουτοπίες, όπως και το όραμα για τη «γραμμική πόλη» που είχε διατυπωθεί την ίδια περίοδο. Όπως έχει επισημανθεί, η υλοποίησή του δεν σκόνταψε απλώς στην ακαμψία της γραφειοκρατικής ηγεσίας, αλλά κι επειδή τα υλικά, τα οικονομικά και τεχνολογικά όρια εκείνων των χρόνων το καθιστούσαν ανέφικτο. Ωστόσο, οι πρωτοπόροι σχεδιαστές της Πράσινης Πόλης πίστευαν ότι μια επαναστατική κοινωνία απαιτούσε ένα τέτοιο σχέδιο. Στον καπιταλισμό, έλεγαν, κάθε ουτοπικό όραμα ήταν ανεφάρμοστο, όμως τώρα που η Οκτωβριανή Επανάσταση είχε ανατρέψει τις παλιές κοινωνικές σχέσεις, η ουτοπία ήταν επιτέλους πραγματοποιήσιμη και τα οράματα για το μέλλον επιτέλους δικαιώνονταν.

Αν δεχτούμε την αλήθεια των στίχων του Ναζίμ Χικμέτ «η πιο όμορφη θάλασσα είναι αυτή που δεν έχουμε ακόμα ταξιδέψει», θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι πιο όμορφες πόλεις να είναι αυτές που δεν έχουν χτιστεί ακόμα -ωστόσο, κάποιοι τις οραματίστηκαν και οι πόλεις αυτές βρέθηκαν πολύ κοντά στην υλοποίησή τους. Στην κατηγορία αυτήν ανήκουν οι σοβιετικές «πράσινες πόλεις» που δεν θα προορίζονταν μόνο για τις διακοπές του καλοκαιριού, αλλά διαρκώς θα πρόσφεραν ξεκούραση και αναψυχή στους κατοίκους των παραδοσιακών βιομηχανικών πόλεων, των πόλεων του χθες. Μέχρις ότου και αυτές οι πόλεις του παρελθόντος να αλλάξουν, σύμφωνα με το πνεύμα της Οκτωβριανής Επανάστασης.